ولادت: 
ابوجعفر محمدبن علي ابن بابويه قمي ملقب به شيخ صدوق از پيشتازان علم حديث و از مردان نامي جهان اسلام در سال 305 هـ.ق. در شهر مقدس قم طلوع كرد.

ولادت اين عالم فقيه با آغاز نيابت حسين بن روح سومين نايب خاص امام زمان(عج) همزمان بوده است. 

پدر شيخ صدوق: 
پدر بزرگوار شيخ صدوق علي بن الحسين بن بابويه قمي، از فقهاي بزرگ اسلام و در زمان امام حسن عسكري(ع) و امام زمان(عج) مي زيسته و مورد احترام آن امامان بوده است. 

در نامه اي كه امام حسن عسكري(ع) به علي بن بابويه نوشته وي را با كلماتي چون: شيخ معتمد و فقيه من خطاب كرده است. پدر شيخ صدوق در قم به دنيا آمد و زندگي را آنجا گذراند و در همان شهر نيز وفات كرده است. پدر شيخ صدوق در ايام زندگي پربركت خويش نزديك 200 جلد كتاب تاليف كرده است. 

دوران كودكي: 
شيخ صدوق دوران كودكي و آغاز جواني را در دامان علم و فضيلت و تقواي پدر بزرگوارش علي بن بابويه سپري كرد. صدوق در محضر پدر، علوم و معارف را همراه با تربيت هاي عملي و اخلاقي فراگرفت. پدري كه در اوج علم و فقاهت و شهرت، زندگي خود و فرزندانش را از مغازه اي كوچك در بازار قم و در نهايت زهد و قناعت مي گذرانيد. 

شيخ صدوق بيش از 20 سال از دوران پربركت حيات پدر را درك كرد و در سن 22 يا 23سالگي بود كه دست روزگار دامان پر مهر محبت پدر را از او گرفت.
 
نبوغ ذاتي: 
خانواده اصيل و اهل علم شيخ صدوق و پرورش يافتن در دامان پدري فقيه و وارسته از يك سو، و نيز هوش، ذكاوت، حافظه فوق العاده قوي و استعداد ذاتي او از سوي ديگر موجب گرديد در مدتي كوتاه به قله هاي بلندي از كمالات انساني دست يابد و در كمتر از 20 سالگي هزاران حديث و روايت با راويان آنها را به حافظه بسپارد.
 
استادان شيخ صدوق: 
شايد بتوان گفت يكي از عوامل موثر در موفقيت صدوق استادان بسيار زيادي است كه ديده و از خرمن علوم آنها خوشه ها برگرفته است. 

او ابتدا از محضر پدر خود علي بن بابويه درس آموخت و افزون بر آن در مجالس و محافل درسي بزرگان علم و ادب حاضر مي شد، به گونه اي كه بعضي از علما گفته اند: تعداد استادان صدوق از 200 نفر متجاوز است. 

از جمله بزرگاني كه صدوق از محضر آنها بهره برده مي توان به ابوجعفر محمدبن يعقوب كليني نويسنده گرانمايه اصول كافي اشاره كرد. 

كليني و صدوق: 
پس از مرحوم كليني، صدوق از بزرگ ترين محدثان عصر خود به شمار مي آيد كه علاوه بر ضبط و نقل حديث، در علوم ديگر نيز تبحر داشته و تاليفات بسياري از خود به جا گذاشته است. 

صدوق سال ها از محضر كليني استفاده نمود و به شنيدن و جمع آوري احاديث ائمه (ع) مشغول بوده است؛ اما بر خلاف سال ها شخصيت علمي كليني كه بيشتر از جهت جمع آوري، بررسي و نقل حديث مشهور است، شيخ صدوق در سه زمينه روايت، مباحث كلام و فقه برجسته و ممتاز بوده است. 

شاگردان شيخ صدوق: 
صدوق، به خوبي دريافته بود كه بهترين شيوه براي حفظ و حراست از سخنان پيشوايان دين كه در هر زمان ممكن است مورد تعرض و دستبرد قرار گيرد، انتقال به سينه دلسوختگان مكتب اهل بيت(ع) مي باشد؛ از همين رو با پرورش شاگردان و طالبان دانش، به نگهداري و صيانت از اين ميراث گران بها پرداخت. از ميان مهم ترين شاگردان وي مي توان به دانشمند بلندآوازه، محمدبن نعمان معروف به شيخ مفيد نام برد كه خدمات بسياري به جهان اسلام ارایه كرد و آثار به جاي مانده از وي حكايت از وسعت معلومات او دارد. 

آثار شيخ صدوق: 
شيخ صدوق اين عالم بزرگ و محدث گران قدر تاليفات با ارزش بسياري از خود به جا گذاشت. شيخ طوسي در اين باره مي نويسد: «او 300 كتاب تاليف كرده است.» 

كتاب هاي شيخ صدوق همه در نهايت نيكويي و استحكام و در زمينه هاي متنوعي نوشته شده اند، كه اين خود نشانگر قدرت علمي و آشنايي گسترده او با علوم اسلامي است. 

برخي از مهم ترين آثار ايشان عبارتند از: 
من لايحضره الفقيه (دومين كتاب از چهار كتاب روايي معتبر شيعه در زمينه احكام الهي و فقه). 
علل الشرايع (درباره فلسفه احكام و علت تشريع آنها است). 
كمال الدين و تمام النعمه (درباره اثبات وجود امام زمان(عج) و غيبت طولاني آن حضرت از نظر عقلي و نقلي). 
الخصال -الامالي -عيون اخبار الرضا و ... .

ابتكارات علمي: 
فقها و بزرگان مسلمان، شيخ صدوق را بيشتر با لقب «ریيس المحدثين» شناخته اند؛ زيرا او در شناخت احاديث، آگاه و در حفظ منابع و جمع آوري آنها تلاش فراواني مي كرده است. 

شيخ صدوق احاديث را به تناسب موضوعات مختلف دسته بندي و براي هر موضوع، باب جداگانه اي باز مي كرد، مانند كتاب من لايحضره الفقيه يا عيون اخبار الرضا يا كتاب هاي ديگر صدوق كه وي در هر يك از آنها اختلاف موضوعات و مزايا، باب هاي جداگانه اي گشوده است. 

عصر حديث: 
عصر صدوق را بايد عصر حديث ناميد دوره اي كه با حركت علمي كليني آغاز و با تلاش هاي پيگير و بي وقفه صدوق ادامه يافت. شيخ كليني با اين حركت علمي جديد، مكتب حديث نگاري اهل بيت(ع) را آغاز كرد و ديگران از جمله شيخ صدوق بناي مستحكم ضبط و نشر حديث را بر آن بنيان نهادند. 

صدوق براي ادامه راهي كه كليني در آن قدم نهاده بود سفرهاي علمي بسياري انجام داد و كوشش هاي بي شماري كرد. 

صداقت در گفتار و روايت: 
از مسایلي كه در علم رجال و شناخت راويان حديث مطرح و سبب پذيرش حديث محدثان مي شود تصريح دانشمندان اين رشته علمي به اطمينان صداقت راوي است. عالمان ديني چنان اعتمادي بر شيخ صدوق داشته اند كه تعبير به اين كه ايشان مورد اطمينان است توهين به او شمرده مي شود. 

شيخ صدوق را صدوق ناميده اند زيرا در نقل حديث از ائمه(ع) خصوصا امام صادق(ع) و امام باقر(ع) از راه صواب خارج نشده و در فهم آنها به خطا نرفته است. 

در كتب فقه و حديث، شيخ صدوق و پدر بزرگوار ايشان علي بن بابويه را از صدوقين مي گويند اما هرگاه شيخ صدوق گفته مي شود منظور پسر محمدبن علي بن بابويه است نه پدر. 

شيخ صدوق و غيبت: 
يكي از رويدادهاي بسيار مهم سياسي و اجتماعي زمان شيخ صدوق كه آثار و عواقب آن دامنگير بشريت گرديد، قطع رابطه ظاهري امت اسلام با امام مسلمانان و فاصله افتادن بين مردم و رهبر معصومشان بود. 

پس از شهادت امام حسن عسگري(ع) در سال 260 هـ.ق. غيبت صغراي امام زمان(عج) آغاز گشت و تا سال 329 هـ.ق. ادامه داشت در طي اين مدت افرادي بين آن حضرت و مردم به عنوان نايبان خاص رابطان امام با مردم بودند. 

نواب امام در طول غيبت صغري چهار نفر بودند كه از سوي امام عصر(عج) به اين سمت منصوب مي شدند. 

شيخ صدوق در اوايل نيابت سومين نايب، حسين بن روح در حدود سال 305 هـ.ق. ديده به جهان گشود؛ بنابراين تا سن 23 سالگي در زمان غيبت صغري مي زيسته و دوران نيابت دو نفر از نواب خاص امام زمان(عج) را درك كرده است كه اين خود از عوامل بسيار موثر در پيشرفت و تكامل علمي و خصوصا معنوي صدوق بوده و توانسته خود را به بلندترين قله هاي نوراني علم و معنويت برساند. 

هجرت به شهر ري: 
شيخ صدوق از جمله كساني است كه براي جمع آوري احاديث امامان معصوم(ع) به مسافرت هاي بسيار رفته است. در اين سفرها از استادان بزرگي استفاده كرده و خود نيز به تدريس و بحث مي پرداخته است. 

صدوق برخي از كتاب هاي خود در اين سفرها را تاليف كرده است. از جمله سفرهاي شيخ صدوق سفر به شهرهاي بخارا، نيشابور، طوس، اصفهان و بغداد بوده است. 

صدوق سرانجام به دعوت صاحب بن عباد نخست وزير دولت آل بويه در زمان ركن الدوله ديلمي و مردم شهرري، به آن شهر آمده است، تشكيل حوزه و كلاس درس داد و به تدريس فقه و احاديث اهل بيت(ع) مشغول گرديد. 

وفات شيخ صدوق: 
سرانجام شيخ صدوق اين عالم بزرگوار پس از گذشت هفتاد و چند سال از عمر شريف و پربركتش در سال 381 هـ.ق. دعوت حق را لبيك گفت و در شهرري ديده از جهان فرو بست. پيكر پاكش در ميان غم و اندوه مردمان در نزديكي مرقد مطهر حضرت عبدالعظيم(ع) در شهر ری (استان تهران) مدفون گرديد.